Stadswandeling in Susteren

Onder begeleiding van gids John ga ik op pad. Deze wandeling leidt je langs een stukje Susteren met een eeuwenoude geschiedenis, waarbij de voormalige abdijkerk zelfs een van de oudste kerken van Nederland is. De stadswandeling Susteren duurt ongeveer 1,5 uur.

Ondanks dat Susteren voor mijn gevoel een dorp is en geen stad, heeft dit Limburgse plaatsje sinds 1275 stadsrechten. De abdij werd in de 11e eeuw een wereldlijk Stift voor adellijke dames en kanunniken. Het imposante gebouwencomplex vormde een aparte gemeenschap en trok allerlei ambachts- en handelslieden aan, die zich rondom de markt en langs uitvalswegen vestigden. Inwoners werden burgers genoemd en men beschikte over eigen financiën. Dit verklaart waarom Susteren het predicaat stad kreeg.

Een aantal highlights van deze stadswandeling heb ik voor je op een rijtje gezet. Om je de gelegenheid te bieden zelf ook nog iets te ontdekken – of samen met een gids – heb ik niet alle bezienswaardigheden beschreven.

1. Voormalige Abdijkerk en markering kloostergang
De wandeling start bij de voormalige abdijkerk, een van de oudste kerken van Nederland, tegenwoordig de Heilige Amelberga Basiliek geheten. De oorspronkelijke bouw dateert uit de eerste helft van de 11e eeuw.

Wanneer ik aan kom rijden staan gids John, mijn collega en enkele toeristen, die op Europarcs Resort Limburg verblijven, al te wachten.

Het is moeilijk voor te stellen, maar op de plek waar we ons verzamelen was ooit een tuin. Centraal in het ‘tuintje’ staat een fontein, die aangesloten was op het water van de kunstmatige gracht. Mogelijk was hier in vroegere eeuwen een waterput. Nu vormt dit de parkeerplaats waar met behulp van stenen de voormalige kloostergang in het plein is weergegeven.

De muren van de kerk
We gaan niet naar binnen maar lopen naar het kerkhof aan de andere zijde van de Basiliek. ‘De kerk is opgetrokken uit Maaskeien’, vertelt gids John. Vroeger stroomde hier de Maas, waardoor er genoeg Maaskeien aangetroffen werden. In de loop der tijden zijn de muren meerdere malen bijgewerkt, met name in de 16e en 17e eeuw toen de kerk door brand werd getroffen en de Stiftskerk eveneens schade ondervond.

Tijdens de restauratie in de 19e eeuw werd veel van het oorspronkelijk uit Maaskeien opgetrokken muurwerk vervangen door breuksteen. In enkele delen van de kerk is nog het oorspronkelijk 11e eeuws metselwerk te zien. Eerder bezocht ik de voormalige Abdijkerk, kreeg binnen een rondleiding en stond zelfs op het puntje van het dak. Meer informatie over deze kerk vind je hier.

2. Pastorie van de Amelbergaparochie
We staan nog steeds op het kerkhof. Hiernaast staat het woonhuis van de pastoor van Susteren, voor velen bekend als ‘de aw pastorie’. In 1445 werd hier een gotische kerk gebouwd, toegewijd aan Maria. Dit kerkgebouw raakte in de 18e eeuw steeds verder in verval waardoor kerkdiensten naar de Stiftskerk verplaatst moesten worden. Uiteindelijk mocht de kerk niet meer gebruikt worden. Nu is het een monument.

3. De Wallen
‘We gaan naar de wallen’, zegt gids John. Een beetje vreemd kijk ik hem aan. De Wallen, in dit rustige straatje? Het blijken ook niet die wallen te zijn die ik aanvankelijk in gedachte heb. Susteren was in de 13e eeuw omgeven door twee omlopende grachten, namelijk een grote gracht van ongeveer 5 meter breed en een kleine binnengracht, met daartussenin een wal. Schutterij St. Sebastianus had de gracht en wallen in bezit. Het viswater en het gebruik van de wallen werd jaarlijks aan de meest biedende verpacht.

4. De Villa op de wal
Via de Rode Beek – vroeger een onderdeel van de grote gracht rondom Susteren – lopen we naar een prachtige villa op de wal. Het eerste wat mij opvalt is de mooi aangelegde tuin met perkjes en hoge bomen. Een brede oprijlaan leidt je naar een riante witte villa. Het is een plek met een verhaal en als je bijgelovig bent dan is deze plek niet geschikt om er te wonen.

In 1792 bouwde de toenmalige schepen hier een huis nadat de brandvijvers gedempt waren. Op dat moment ontstond er een eigendomsconflict met de schutterij, dat pas eindigde na de inval van Napoleon. Toen kon het huis worden afgebouwd. Er heerste echter een vloek op dit huis. Menige bewoner kreeg met tegenslagen te maken en stierf aan een merkwaardige ziekte. Tijdens WOII werd het huis zelfs helemaal verwoest en bleef alleen de kelder met trap over. De huidige villa werd in 1970 gebouwd.

5. Noodklok
We komen aan bij de brugpoortklok van het stift. In de 16e eeuw werd deze klok geluid bij brand en rampen. Later heeft de klok diverse plekken gehad. Na WOII is hij zelfs uitgeleend aan een klooster in Selfkant in Duitsland omdat er geen klokken meer waren. Die waren namelijk gesmolten voor de wapenindustrie. In de periode dat Duitsland zich weer klokken kon permitteren heeft Susteren de klok teruggevraagd. In eerste instantie belandde deze op de zolder van het gemeentehuis totdat het initiatief werd genomen om hem als aandenken hier te plaatsen. Omwonenden houden de klok goed in de gaten nadat in 2012 twee pogingen tot diefstal van deze noodklok zijn gedaan.
De klok die nu buiten staat, is een replica. De originele klok staat in het gezondheidscentrum.

6. De Markt
De eerste keer dat ik op de markt in Susteren kwam was twee jaar geleden. Ik had drie jaar op Bonaire gewoond en schrok van het hectische leven, de volle agenda’s en de consumptiemaatschappij in Nederland. Ik maakte een wandeling in natuurgebied ’t Hout in Susteren en plofte daarna neer op een terras op de markt. Met die wandeling werd ik teruggebracht naar een onthaast leven waar de tijd heeft stilgestaan. Nu, twee jaar later, heb ik dat gevoel weer.

We staan voor twee 18e-eeuwse panden. Terwijl de gids zijn verhaal vertelt over de geschiedenis van de markt probeer ik mij te verplaatsen in die tijd. Adellijke dames, ambachts- en handelslieden, waterpomp en koetsen in het straatbeeld. Het is lastig voor te stellen wat voor leven dat was, dus moet ik het doen met de prachtige verhalen die verteld worden door de gids en de aanwijzingen in het straatbeeld zoals bijvoorbeeld hier de koetspoorten in de twee monumentale panden en de waterpomp die door de buurtbewoners werd gebruikt om water te pompen voor huishoudelijk gebruik.

7. Feurderpoort
We lopen naar de toegangspoort, die de verbinding vormde tussen Susteren en de woningen van Feurth. Hier kruiste de belangrijkste weg de Rode Beek. Er was een doorwaadbare plaats in de beek, ook wel voorde genoemd, wat de naam Feurderpoort verklaart.

Wanneer je het plein met het granieten kunstwerk ‘de Ontplooing’ van Louis Reijnen ziet, kun je niet bevatten dat hier tot omstreeks 1500 de Rode Beek stroomde. De kunstenaar heeft in zijn werk een dubbele gedachte gelegd, een historische en een geestelijke. De twee zuilen symboliseren de Feurderpoort. De voormalige opgravingen in het kerkplein komen tot uiting in het graf in de zuil. De tijd waarin de Amelbergabasiliek werd gebouwd zie je terug in de bol binnen de halve cirkel.

De geestelijke inspiratie zie je terug in verschillende thema’s; ’wording’ uitgebeeld door de wereldbol, ‘ontplooing’ door de poort en ‘vergankelijkheid’ door het graf.

8. De Stjadsmeule
We komen aan bij een prachtig huis met tuin, de Sjtadsmeule. Helaas is er geen molen meer. Deze liep tijdens de Tweede Wereldoorlog ernstige schade op, zodanig dat het molengebouw in 1945 werd gesloopt. Het molenhuis bleef over en werd verbouwd tot woonhuis. Later werd de Rode Beek, die hier langs liep, gedempt en ontstond er de Molenlaan.

9. Einde stadswandeling Susteren
Ondertussen zijn we aangekomen waar we begonnen zijn, de basiliek Heilige Amelberga. Links van ons bevindt zich het verzorgingshuis Vestrada. Vroeger stond hier een klooster waarvan nu alleen het Vincentiusbeeld en klokje over zijn. Wil je het verhaal hierachter weten? Gids John vertelt jou graag meer hierover. Zoals gezegd heb ik niet alle bezienswaardigheden beschreven. Het is namelijk leuk als er nog iets te ontdekken valt.

Ik wil Gids John hartelijk danken voor zijn mooie verhalen. John weet ontzettend veel van de geschiedenis van Susteren. Hij is er geboren en getogen. Inmiddels woont hij in Echt.

10. IJssalon De Graasboer
Als afsluiting ga ik samen met mijn collega een kop koffie drinken bij De Graasboer. Tijdens de stadswandeling Susteren vernam ik dat er vroeger een standsverschil was tussen de mensen die binnen de wallen, dus in de stad, woonden en mensen van buiten de stadswallen. Zo heetten de burgers van binnen de wallen ‘Graasbörgers’ en daarbuiten ‘Graasboere’. Vandaar de naam van deze ijssalon.

Hier wordt iedere dag 100% ambachtelijk vlaai gebakken. Bij onze koffie kregen wij een klein bolletje ambachtelijk ijs. Ik moest mij bedwingen om niet meer ijs te bestellen want het smaakte verrukkelijk. Neem plaats op het terras, Franse binnenplaats of in de huiselijke woonkamer met open haard tijdens het koude weer.